انتخابات دهم، آری یا خیر

دور دهم انتخابات ریاست جمهوری در حالی برگزار می شود که از بین چهارصد نفری که برای کاندیداتوری ثبت نام نمودند چهار نفر از سیستم فیلترینگ حاکمیت...

در سایت آزادی برابری منتشر شد.

جمعبندی سه ساله: تحلیلی از گذشته و رویکردی به آینده

جمعبندی سه ساله: تحلیلی از گذشته و رویکردی به آینده

پیمایش در تحقیقات اجتماعی از منظری انتقادی

پیمایش در تحقیقات اجتماعی به روشی اطلااق می شود که پژوهشگر در بستری پروبلماتیک به جمع آوری داده ها می پردازد. و با ایجاد ماتریسی از داده ها در پی کشف روابط علت و معلولی پدیده ها برمی آید. نظر سنجی، مصاحبه و مشاهده از جمله تکنیک های تحقیق پیمایشی می باشند. و مختصرا این که تحقیق پیمایشی روشی است برای تحلیل داده های منتسب به مواردی مشخص.
هدف ما در این جا بررسی پیمایش از منظری انتقادی است.
لوکاچ در تاریخ و آگاهی طبقاتی مفهوم آگاهی ممکن را این گونه تعریف می کند: آگاهی یی که با نقش یک طبقه در فرایند تولید انطباق عقلانی دارد و میدان دید اجتماعی طبقه را مشخص می نماید و همچنین این که آگاهی ممکن بیشینه آگاهی ممکن طبقات اجتماعی می باشد. حال توجه شما را به این مثال معطوف می نمایم. "بررسی میزان شرکت در انتخابات طبقه کارگر در یک شهر مشخص". اولین کاری که انجام می دهیم انتخاب نمونه مناسب است. سپس به جمع آوری داده ها پرداخته و نتایج خود را ارائه می کنیم. ما در یک برهه ی تاریخی خاص به جمع آوری داده ها می پردازیم و سعی کرده که نقش پارامترهای مخل را کمرنگ کنیم. طبقه کارگر در شرایط خاص تاریخی موضعی مشخص نسبت به مسائل جامعه دارد. و دیدگاه های خویش را در پرسشنامه منعکس مینماید. با تغییر شرایط و گذشت زمان و با توجه به نقش تبلیغات و رسانه ها و سایر کلک های بورژوازی در دیدگاه ها تجدید نظر صورت می گیرد. و به احتمال زیاد نظرسنجی مجدد نتایجی متفاوت از سری پیشین دارد. در واقع ما به بررسی آگاهی واقعی طبقه کارگر در این کار می پردازیم و رای خاصی در باب آگاهی ممکن نمی توانیم صادر کنیم. هدف جامعه شناس مارکسیست تلاشی است در راستای پیروزی طبقه کارگر و تبیین مواردی که برای طبقه کارگر رهایی بخش بوده و بدان طریق می تواند مناسبات پیشین کا و سرمایه را منحل سازد. جامعه شناسی پوزیتیویستی و بورژوایی هدف اش صرف بررسی آگاهی واقعی بوده تا بدین طریق ساختار سرمایه دارانه را حفظ نماید. آگاهی ممکن تنها زمانی میتواند از جایگاه خویش فراروی نماید که ساختار زیسته ی موجود را در هم شکسته و تغیییر در مناسبات و شیوه های تولید ایجاد کند. واقعیتی که باید در روند کار پژوهشی کشف شده و تبیین شود آگاهی ممکن است و نه آگاهی واقعی. بورژوازی با شیوه ی پژوهشی مد نظرش سعی می کند که ایدئولوژی مشخصی را به طبقات اجتماعی تزیق نماید. و تلاشی در راستای کشف واقعیات اجتماعی انجام نمی دهد. ایدئولوژی های مسلط همواره از ابزارهای مختلف کمک می گیرند تا جلوی طغیان پرولتاریا را بگیرند. اگر ما داده های مشخص در موردی خاص داشته باشیم این توان را پیدا کرده که به پیش بینی میزان رشد اگاهی پرداخته و با برنامه ریزی مشخص در روند اگاهی بخشی طبقه کارگر اختلال ایجاد نماییم. حتی در سایر زمینه ها و طبقات نیز بورژوازی از این شیوه ها کمک می گیرد. نمونه آن در جامعه ما وجود دارد. پژوهشگری به بررسی میزان شرکت افراد در مساجد می پردازد و نتیجه خود را به شکل غرور آفرینی اعلام می کند که اکثریت مردم در مساجد برای اقامه نماز جماعت حضور پیدا می کنند. این نظرسنجی بدون در نظر گرفتن نقش رسانه های تبلیغاتی مذهبی صورت می گیرد و به شکل ابزاری سرکوبگر به ملت خورانده میشود و باوری مبنی بر مشارکت همه در این امر در مردم شکل می گیرد. چه بسا ممکن است اجبار هم در کار باشد و توده مردم جرات ابراز نظرات مستقل خود را نداشته باشند. پژوهشگر مارکسیست باید به بررسی عوامل در شرایط خاص تاریخی پرداخته و به افشا گری در رابطه با سرپوش های ایدئولوژیک طبقه حاکمه بپردازد. نه این که موجبات تحکم بیش از پیش سرپوش ها را فراهم نماید. پژوهشگررادیکال کسی است که میدان دید اجتماعی پرولتاریا را افزایش میدهد و بینشی به وی می دهد تا از موقعیت طبقاتی اش فراروی نماید. یا به عبارتی دیگر بیشینه آگاهی اش را توسعه می بخشد. تا بتواند ساختار موجود را در هم شکند.
تحقیق پیمایشی ابزاری است که بیشتر در دست جامعه شناسان مکتب کارکرد گرایی قرار دارد که اساسا متدولوژی حاکم بر تفکر آنان لیبرالی بوده و تاکید بر حفظ ساختار های موجود جامعه را دارند. کنش افراد و میزان تاثیر گذاریشان در بین جامعه شناسان این مکتب نقشی ندارد و ساختارها هستند که به عمل انسانی جهت می بخشند. جامعه شناس مارکسیست فرد را در طبقه اجتماعی اش قرار داده و با تاکید بر تاثیر متقابل فرد و اجتماع و پیوند دیالکتیک شان و مد نظر قرار دادن شرایط تاریخی کلیتی منسجم ارائه می دهد که به پیشبرد منافع طبقه کارگر کمک می نماید.

سوژه ی دکارتی در روند تکامل فلسفه

پاره ی یکم
گزاره ی "می اندیشم پس هستم " دکارت را می توان در حکم درهم شکننده ی پایه های فلسفه ی مدرسی و قبل از آن دانست. دریچه ی تازه ای که دکارت بر روی انسان و فلسفه ی جدید بازنمود و با تکیه بر فعل شناسایی به مثابه بنیاد شناخت انتولوژیک موجبات پیشرفت بشر در زمینه های علم و فلسفه را فراهم کرد. تلاش در جهت یافتن گزاره ای یقینی که به کمک ان بتواند تعمیم قضایا را بر محور آن استوار کند. برای اولین بار انسان در راس محورهای شناخت هستی قرار می گیرد و اندیشه اش توان پاسخگویی به سوالات هستی را می یابد. البته به زعم دکارت ان اتفاق رخ می دهد و در درستی آن چالش های زیادی در بین فلاسفه راه افتاد. در هر صورت دکارت این جسارت را به انسان بخشید تا بتواند فعالانه تر در پی تسلط بر طبیعت و جهان بر آید. روش دکارت در زمینه ی علوم تحصلی کاملا کارساز می افتد. متودولوژی گام به گام برخورد کردن به مسائل و کمک گرفتن از استقرا را چنانچه در مورد علوم طبیعی به کار بندیم به نتایج قابل توجه ای می توان رسید. پیشرفت درخشان علمی بشر در آن دوران ماحصل روش دکارتی می باشد. پر واضح است که انقلاب های علمی قرون هفده و هیجده بشر را تا حد زیادی جلو انداخت و موجبات ظهور انقلاب صنعتی در غرب را فراهم نمود. حال سعی میکنیم به شیوهای مجادله آمیز با این قضیه برخورد کرده و زوایای پنهان آن را آشکار کنیو. برای ورود به موضوع از پارادایم های حاکم بر هندسه اقلیدسی شروع می کنیم. در هندسه اقلیدسی یک سری اصول مسلم پنداشته شده و سایر قضایا بر مبنای آن به اثبات میرسد. حقیقت بودن و درستی این اصول از کجا می آید؟ بر اساس مشاهده در احوال طبیعت و مناسبات حاکم بر ان اصول ساخته می شوند. اصول بوسیله ی حواس ما ادراک شده و سپس به کمک قوه تعقل صورت بندی شده و انسجام می یابند. ابتدا به ساکن تصور ماست که حقایق را مسلم مسازد. حال سوال مطرح میشود : آیا در "می اندشم پس هستم" می توان به طور قطعی گفت که امر متصور شده حتما اندیشه است و فعل دیگری در کار نیست؟ نیچه در فراسوی نیک و بد به این موضوع اشاره می کند و اشکال را در استنتاج یقین از فعلی می بیبیند که در رخ دادنش جای شک و شبهه است. من دکارتی با قیاس حالت کنونی با سایر حالات درونی به این نتیجه می رسد که اندیشه می کند. شاید احساس هم دخالت گری کرده و صرف شناسایی در کار نبوده است. از کجا می خواهیم درستی مساله را تشخیص دهیم. پس به نظر نیچه ما یقین بیواسطه را نمی توانیم از دل این استدلال بیرون بکشیم.
سوال دیگر آیا فعل شناسایی می توان بنیاد شناخت هستی قرار گیرد؟ هستی بیکرانه است. شاید تا موقعی که بشر قائل به کرانمندی هستی بود اثبات وجود خدا نیز به کمک برهان علت و معلولی کاری ساده تر بود و یا لااقل دیگر سد معرفتی بالا را پیش روی خویش نمی دید. چون فرض خداوند نمی تواند بیکرانگی را که مفهومی خارج از تصور است را پوشش داده و در ید قدرت خود قرار دهد. خدا بسیط است و هستی بیکرانه. اما باز این سوال باقی می ماند که چگونه بیکرانگی را پوشش دهیم. ساختار علت و معلولی حاکم قادر نیست به سوال فوق جواب دهد. در این جا است که به درستی اسپینوزا جوهر واحدی برای هستی قائل می شود. جوهر آن چیزی است که در خود فی نفسه هست، با خود ادراک می شود، یعنی چنان چیزی که مفهوم آن در تصور به مفهوم دیگری نیازمند نیست. و به طور کلی" جوهر علت خود است". فعل شناسایی تحت لوای ساختار علت و معلولی می خواهد به شناسایی راز هستی بپردازد. اما نظام علت و معلول تنها در دایره ی این جهانی درست کار می کند و به طور یقینی نمی توان این ساختار را در خارج از دایره ی این جهانی به کار برد. بر اساس باور دکارتی سوژه شناسا همواره درگیر عمل و فعالیت بر روی ابژه ها است.اما سوژه جایی به تکاپو می افتد که در جریان عمل منفعتی را کسب نماید. در واقع واقعیت بیرونی نقش تعیین کننده ای در کنش سوژه دارد. دکارت برای جست و جوی یقین به جای آن که از واقعیت بیرونی آغاز کند و همچنین به تایید این یقین از راه فعل انسانی برسد. بنیاد یقینی را در اندیشه جستجو می کرد و تاکید داشت از راه یقین سوبژکتیو به یقین ابژکتیو برسد. تاکید بر سوژه به معنای گسست پیوندهای موجود فرد از یک سو و اجتماع و دنیا از سوی دیگر است. زیرا در جایی که هر فرد به نحوی خود فرمان،مستقل و بدون هیچ واسطه ای با دیگران درباره ی آن چه درست، خوب و یا زیباست، تصمیم می گیرد. دیگر جایی برای کل فراتر از او، برای دنیا وجود ندارد. در این حال دنیا و اجتماع انسانی به واقعیت بیرونی، تجزیه گشته و تقسیم شده ای مبدل می گردند که می توان آن ها را مشاهده و نظاره کرد و در نهایت به بررسی علمی قانین شان پرداخت. اما هیچ رابطه ی انسانی و زنده ای با ذهن انسان ندارند.
متدولوژی حاکم بر علوم تحصلی این گونه است که با واقیت های بیرونی به مثابه ابژه های صرف برخورد می کند اما در برخورد با وقایع انسانی ما با مفاهیم سر و کار داریم که در پیوند دیالکتیکی به ذهن انسان قرار دارند. مارکس در تز دوم در باره فویرباخ مساله تقابل انیشه بشر با حقیقت عینی را شرح می دهد: " این مساله که آیا اندشه بشر می تواند به حقیقت عینی دست یابد یا نه، مساله ای نظری نیست، بلکه مساله ای عملی است. در کردار است که انسان باید حقیقت، یعنی واقیت، توان و سرشت این جهانی اندیشه اش را اثبات کند. مناقشه درباره ی واقعیت یا بی واقعیتی اندیشه ی جدا از کردار مساله ای صرفا مدرسی است." در این تز مساله بر سر معیار حقیقت می باشد. حقیقت اندیشه در توانایی دگرگون سازی دنیای اجتماعی و طبیعی است.
سوژه در روند تحول خویش در تاریخ فلسفه دستخوش فراز و نشیب های زیادی گردیده است و مساله معرفت همواره برای فیلسوفان در جایگاه اصلی قرار داشته است. از دکارت تا هگل فاعل فردی نقش محوری را داشته است. اما سوژه ی هگلی به یک سوژه ی فرا فردی مبدل گردید. و نقش مارکس نیز این بود که به فاعل فرافردی جایگاه علمی و اثباتی بخشیده است. همچنین تاثیر مناسبات اقتصادی، سیاسی و فکری را پر رنگ نمود. مارکس در واقع آغاز گر فصل جدیدی در فلسفه جهانی است که پیوند دیالکتیکی میا سوژه و ابژه را برقرار می کند.و به قول مارکس فلاسفه تا کنون جهان را به شکلی تفسیر نموده اند اما زین پس مساله بر سر دگرگونی جهان می باشد.